Kamulaştırma Sınırının Oluşturulması
Kamulaştırma sınırının mevzuatta tanımı kısıtlı kalsa da karayolları kamulaştırma planları için kamulaştırma sınırını; “yol orta eksenin sağ ve solunda belirlenen standart kamulaştırma genişliği ve karayollarınca yapılması planlanan proje ve tesisler, imar planları , güzergahtaki diğer idarelerin ve kişilerin yaptığı özel plan, proje ve uygulamalar , güncel halihazır alım gibi kamulaştırmaya etki edebilecek her türlü etmen göz önünde bulundurularak kamulaştırmanın başladığı yerden bitimine kadar kesintisiz devam eden çizgiler” şeklinde tanımlayabiliriz.
Kamulaştırma sınırı tamamen tekniğe, mevzuata ve yoruma dayalı bir kavram olup standart bir genişliğide yoktur. Çoğu durumda tanımında bahsedildiği gibi yol eksenine paralel gitmez. Genelde parselin projedeki durumu, kamulaştırma sonrası oluşan durumun tekniğine göre yorumlanır.
Kamulaştırma sürecinin en önemli noktalarından birisi kamulaştırma koridorunun belirlenmesidir. Bu adımda yapılacak her türlü hata kamulaştırma sürecini etkileyen bir unsurdur. Bu nedenle olabildiğince titiz ve eksiksiz çalışılması gereklidir.
Kamulaştırma sınırının belirlenmesi ile ilgili KPÜMH Şartnamesinin 12. Maddesinde şöyle belirtilmektedir.
Kamulaştırma Sınırlarının Belirlenmesi
Madde 12 – Karayolları Geometrik Standartları Tablosundaki yol sınıfları ile yolun otoyol, devlet yolu veya il yolu olması dikkate alınarak belirlenen kamulaştırma genişlikleri sınırların korunmasını kolaylaştıracak, çevre ile uyumlu, çarpık yapılaşmanın oluşmasını engelleyecek şekilde (20+20=40, 20+15=35, 25+25=50, 30+30=60, simetrik/asimetrik vb.) idarenin belirlediği güzergah ekseninin her iki tarafına paralel çizgiler çizilerek taslak kamulaştırma koridoru oluşturulur.
Onaylı şevli proje ve enkesit değerleri ile birlikte parselin kamulaştırmaya giren ve arta kalan şekli ve alanına göre derinliği (+/-)3 m. ye kadar ve yüzölçümü 100 m² ye kadar olan parsellerin kamulaştırmaya dahil edilmesi veya kamulaştırma dışında bırakılması ve şev sınırının yukarıda belirtilen kamulaştırma genişlikleri standartlarına göre oluşturulan koridorun dışına taşması durumlarında kamulaştırma koridoru, şev kazığından itibaren maksimum 5 m. ye kadar emniyet payı genişliği de eklenerek güzergah eksenine paralel olacak şekilde (minimum kırıklı doğrularla) cep olarak, İdare ile beraber belirlenir. (12)
Proje enkesitlerinin belirlenen bu genişliğin dışına taşması durumunda kesitlerin durumuna göre olabildiğince mihvere(13) paralel düz çizgi/düzgün çokgen (şevi uygun kaplayacak biçimde) şeklinde kamulaştırma sınırları belirlenir. (Burada yine kesitler gözden geçirilmeli kesit değişikliği gerekiyor ise ilgili Baş mühendislikler ile görüşülerek gerekli değişiklikler yapıldıktan sonra kamulaştırma sınırları belirlenmelidir.) Bu durumda kamulaştırılacak alanlar özel mülkiyete ait ise genişlikler asgari seviyede(14) tutulacaktır.
Mülkiyeti maliye hazinesi, orman, tapuda tescil harici bırakılan alanlar ile mera, yaylak, kışlak, Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan alanlarda kamulaştırma sınırlarının belirlenmesinde ise proje sınıfı ( Devlet İl Yolu veya Otoyol vb.) göz önüne alınmalı, simetrik(15) olarak olabildiğince geniş tutulmalı, ileride bu alanların satış ve kiralama sonucu yapılacak yapılaşmalardan uzak tutulmasına veya yolun standartlarının yükseltilmesi halinde de kamulaştırmaların önüne geçilmesi sağlanmalıdır.
İmar Planı kapsamında kalan kesimlerde, kavşak kolları ve bağlantı yolları için kamulaştırma yapılması durumunda, imar planı gereği yapılan veya yapılacak olan yaya ve taşıt yollarının fiili durumu göz önünde tutularak kamulaştırma sınırları yeteri kadar geniş ve kısa tutulur. İmar planı ve mücavir alanlar dışında kalan kesimlerde kavşak kolları, köy yolu bağlantı yolları, tarla yolları v.b. için kamulaştırma yapılması durumunda, mevcut yolların fiili durumu göz önünde tutularak kamulaştırma sınırları yeteri kadar geniş ve kısa tutulur.
Halihazır durumda gerek imar içindeki (Özellikle kavşak kollarına rastlayan alımlarda) gerek imar dışında yüksek yapılaşma olan alanlarda kesitler gözden geçirilerek kesitlerin değiştirilmesi mümkün ise proje tadilatı ve imar tadilatı yapılarak yüksek binaların kamulaştırılmasından kaçınmalıdır. Ancak burada plan bütünlüğünün bozulmamasına yani sınırların çok kırıklı olmamasına dikkat edilmelidir.
___________________________________
(12): Verilen değerler kesin bir kural değildir. Parselin durumu, kamulaştırma sınırına göre değişkenlik gösterebilir. Mesela 110 m² lik bir parselide 10 m² lik bir kamulaştırma söz konusu olduğunda sırf bu kurala uyacağım diye parselin tamamını kamulaştırmak anlamsız olmaktadır. Tam tersi durumda söz konusudur.
Şev sınırının 4-5 m. ye kadar standart kamulaştırma genişliğinden taşması durumunda güzergâh eksenine dik doğrularla, daha fazla olması durumunda ise şev sınırına yaklaşık paralel doğrularla cep oluşturulur. Yolun kurp kısımlarında kamulaştırma sınırı çizgisi yay parçaları yerine kiriş parçaları ile belirlenir. Yolun sınıfı ile kurp yarıçap ve diğer değerleri dikkate alınarak, kiriş doğru boyları belirlenir.
(13): Yol aksı, orta ekseni, eksen
(14): En az, minimum seviyede.
(15): Yol ekseninin sağ ve soluda şeklen aynı olması
İmar ve mücavir alan sınırları içerisinde veya dışarısında kalan kesimlerde yoğun bir yapılaşma var ise kesitler gözden geçirilir, ilgili başmühendislikler (Etüt Proje,Yapım vb.) ile mutabakata varılarak yeni kesitlere ve projeye göre kamulaştırma sınırları belirlenerek sık sık Kapsam Daraltma planlarının yapılması ile gereksiz bina kamulaştırmalarından kaçınılmalıdır.
Kamulaştırma sınırlarının belirlenmesinde ve planların düzenlenmesinde güzergâhın son hâlihazır durumu, kadastral ve imar altlıkları, tapudaki mülkiyet durumu bir bütün olarak değerlendirildikten sonra gerektiği durumlarda proje tadilatı ilgili başmühendisliklerle birlikte kararlaştırılır ve proje revize edilerek kamulaştırma sınırları sağlıklı bir şekilde belirlenir.Kamulaştırma Kanununun 12.maddesinin 3.fıkrası hükmü dikkate alınarak, taşınmazların SKG’den arta kalan ve yararlanmaya elverişli olmayan kısımları kamulaştırmaya dâhil edilecektir ve buna ilişkin, “Standart Kamulaştırma Genişliğinden Arta Kalan Kısımların Kamulaştırmaya Dahil Edilmesinin Gerekçeli Raporu” formu düzenlenecektir.
Karayolları kamulaştırma sınırını oluşturmadan önce sınıra etki edecek tüm materyaller bir araya getirilir.
Sınıra etki edecek unsurlar genel olarak;
- Güncel Kadastral Haritalar ve Paftalar
- Takyitli Tapu Kayıtları
- Güncel halihazır harita
- Yol etüt projesi ve yol boyunca yapılan kavşak , yan yol vb. uygulamalar
- İmar planı ve uygulamaları ( mevzii yapılan plan ve uygulamalarda dahil )
- Varsa güzergahta eski karayolu kamulaştırma plan ve uygulamaları
- Diğer tüzel kişi veya kurumlar tarafından yapılan projeler , planlar, kamulaştırma planı ve uygulamaları
- Arazi toplulaştırması, turizm merkezi uygulamaları gibi diğer uygulamaları bütünüyle veya kısmi ilgilendirecek plan ve uygulamalar
- Kıyı kenar çizgileri
- Orman haritaları
olarak sıralanabilir.
Bu materyaller kamulaştırma sınırının geçirilmesi aşamasından önce sayısallaştırılarak koordinatlandırılır ve gerekli dönüşüm parametreleri ile tek koordinat sisteminde birleştirilir.
Oluşturulan bu harita kamulaştırma sınırı kesinleştikten sonra 1/2000 ölçeğinde şeritvari plan hazırlanır. ( Şekil 2.10. ) Bu plan ileride kamulaştırma sınır noktaların araziye aplikasyonu, müştemilatların tespiti gibi işlerde kullanılmak üzere saklanır. Bu planın neler içereceği, nelere dikkat edileceği ve nasıl hazırlanacağına ilişkin bilgiler KPÜMH Teknik Şartnamesi nin 14. Maddesinde belirtilmiştir.
Kamulaştırma sınırı geçirilirken mümkün mertebe yol eksenine paralel, az kırık ile ve düz çizgi ile geçirilmelidir. Kurp olan güzergahta kamulaştırma sınırı kurba teğet olacak şekilde kirişler ile geçilmelidir.
Kamulaştırma Sınırı Koridor Genişliğinin Belirlenmesi
Kamulaştırma sınırının standart koridor genişliği Karayolları Geometrik Standartları Tablosu ( Çizelge 2.2 ) esas alınarak belirlenen yol sınıfları ile yolun otoyol, devlet yolu veya il yolu olması dikkate alınarak belirlenen kamulaştırma genişlikleri Taşınmazlar Başmühendisliğince belirlenir. Genellikle standart olarak kullanılan kamulaştırma koridor genişliği yol orta ekseninden paralel, simetrik veya asimetrik 20m+20m=40m, 20m+15m=35m, 25m+25m=50m, 30m+30m=60m olarak belirlenir.
Çizelge 2.2. Bazı yol sınıflarının tavsiye olabilecek geometrik standartları (Yayla, 2011)
| Yol
sınıfı
| Arazi
durumu
| Proje hızı
(km/sa)
| Min. kurba
yarıçapı (m)
| Maksimum
eğim (%)
| Maks. rampa
uzunluğu (m)
| Platform
Genişliği (m)
|
| Anayol | Düz/az dalgalı | 80-110 | 190-360 | 4 | Sınırlama yok | 10-13 |
| Dalgalı | 55-80 | 90-190 | 5-7 | >%4 için 600 | 10-13 |
| Dağlık | 40-55 | 50-90 | 7-9 | >%6 için 400 | 8-10 |
| Toplayıcı yol | Düz/az dalgalı | 60-80 | 110-190 | 5 | Sınırlama yok | 10-12 |
| Dalgalı | 50-60 | 75-110 | 5-7 | Sınırlama yok | 10-12 |
| Dağlık | 35-50 | 35-75 | 7-9 | >%9 için 750 | 8-9 |
| Yerel yol | Düz/az dalgalı | 50-60 | 75-110 | 7 | Sınırlama yok | 7,5-8 |
| Dalgalı | 35-50 | 35-75 | 7-9 | Sınırlama yok | 7,5-8 |
| Dağlık | 25-35 | 30-35 | 9-12 | >%9 için 1000 | 7,5-8 |
Geometrik standartlara göre belirlenen kamulaştırma genişliği genel durumlar için geçerlidir. Belirlenen standartlar arazideki şev genişliği, imar planındaki yol genişlikleri gibi nedenler ile değiştirilebilir. Hâlihazır alım, onaylı şevli proje ve enkesit değerleri, imar planındaki yol genişlikleri, güzergahtaki parsellerin niteliği gibi birçok faktörün kamulaştırma genişliğine etkisi vardır. Örneğin imar planı olan yerleşim alanlarında eğer imar planındaki imar yolunun genişliği yeterli ise kamulaştırma koridoru imar planındaki yol genişliği kadardır.
Karayolları Genel Müdürlüğü Etüt, Proje Ve Çevre Dairesi Başkanlığı tarafından yapılan veya yaptırılan yol, yan yol, kavşak, yol genişletme vb. projeler ve güncel halihazır alıma göre standart belirlenen kamulaştırma genişliğinde değişiklikler olabilir.
Kamulaştırma Güzergahında veya Komşu Olan Yapıların Kamulaştırma Genişliğine Etkisi
Kamulaştırma güzergahında kalan veya komşu olan yapılar güncel halihazır alım esas alınarak ve arazide tutulan detay raporlar ile yapıların özellikleri ayrıntılı şekilde belirlenerek yapı müştemilat raporu ( Çizelge 2.3.) hazırlanarak, bu rapora göre kamulaştırma sınırı değiştirilebilir.
Kamulaştırılacak yapıların niteliği, kamulaştırma bedellerini etkiler. Bu nedenle yapıların cinsi, boyutu, kat sayısı, yaşı ve müştemilatları önem teşkil eder. Kamulaştırma sınırı geçirilirken yapılar teknik açıdan mümkün ve mevzuata uygunsa kamulaştırmadan çıkarılabilir.
Karayolları kenarında yapılacak ve açılacak tesisler hakkında yönetmeliğin 41. Maddesinde karayolu sınır çizgisi ile yapı arasındaki mesafelere göre kamulaştırma sınırı değiştirilmesi veya parselin kamulaştırılmadan çıkarılması söz konusu olabilir. Bu nedenle yapıların niteliğine göre bu mesafe tespit edilip kamulaştırma sınırı geçirilmelidir.
Örneğin Akaryakıt/LPG istasyonlarında yapılacak olan yer altı tankları için mesafe 25m, yer üstü tankları için 50 m, bekçi kulübesi, akaryakıt pompaları, büfe vb. ikinci derece yapılar ve meskenler için en az 5 metredir. İmar planı olan kısımlarda ise yapı yaklaşma mesafesi imar planında belirtilen miktar kadardır.
Akaryakıt istasyonlarında yapılan kamulaştırmalarda bedellerin çok yüksek olmasından dolayı mümkünse kamulaştırma yapılmamaya çalışılmalıdır. Bunun için akaryakıt istasyonlarından veya ilgili belediyelerden akaryakıt istasyonunun tesisinden önce yapılmış akaryakıt istasyonuna ait mevzii imar planları, varsa Belediye veya Karayolları Bölge Müdürlüklerinden alınan izin belgeleri gibi dökümanlar alınmalıdır.
İmar Planı ve Uygulaması Yapılan Alanlarda Kamulaştırma Genişliği
Kamulaştırma planları hazırlanmadan önce belediyelerin kent planlaması göz önünde bulundurulmalı, ileride yapılaşma olabilecek, imar planı kapsamına alınabilecek veya imar uygulaması yapılabilecek alanlar araştırılmalıdır.
Bu alanlarda bölge planı, çevre düzeni planı ile kent planlarının (nazım imar planı, uygulama imar planı) ayrılmaz ve çok önemli bir parçası olan yol güzergâhlarının ve bu güzergâhlardaki kamulaştırma koridorlarının planlama esaslarının, şehircilik ilkeleri açısından sorunlara yol açacak nitelikte olmaması gerekmektedir.
Kamulaştırma sınırı belirlenirken imar plan ve uygulamaları göz önüne alınmalıdır. İmar planı olan alanlarda imar bütünlüğünün bozulması halinde ciddi sorunlar çıkabilir. Bu nedenle özellikle şehir geçişlerinde karşımıza çıkan imarlı kesimde kamulaştırma sınırı imar planına uygun olarak mümkün olduğunca kamulaştırma koridoruna imar parsel girmesini engelleyerek geçirilir.
2942 sayılı kamulaştırma kanunun 12. maddesinin 3. fıkrasında “ Bir kısmı kamulaştırılan taşınmaz maldan artan kısmı yararlanmaya elverişli bir durumda değil ise, kamulaştırma işlemine karşı idari yargıda dava açılmayan hallerde mal sahibinin en geç kamulaştırma kararının tebliğinden itibaren 30 gün içerisinde yazılı başvurusu üzerine, bu kısmının da kamulaştırması zorunludur” ibaresi yer almaktadır.
İmar parsellerinde parselin bir kısmının kamulaştırılması, yapı yaklaşma mesafelerini bozduğundan parselin yararlanmaya elverişsiz olması anlamına gelir. Böyle bir durumda arta kalan kısım taşınmazın maliklerinin işine yaramadığından taşınmaz sahiplerince idare mahkemeye verilmekte ve genelde taşınmazın malikleri lehine kararlar çıkmakta, hem bedelin fazla olmasına, hem taşınmazın idarece kullanılmamasına yol açmaktadır.
İmar bütünlüğü bozulan bu alanlarda ilgili Belediyeler ile protokol yapılarak ve güzergahta tadilat ve imar uygulaması yapılarak hem imar uygulaması yapılmakta hemde kamulaştırma bedeli ödeme söz konusu olmamaktadır.
2005 yılından itibaren Taşınmazlar Dairesi Başkanlığınca yürütülen 18. Madde uygulaması çalışmalarında Türkiye genelinde 17 güzergahta 32,9 km’lik güzergahta imar uygulaması çalışması yapılmış, bu güzergahta tahmini kamulaştırma bedeli 57.472.319,75 iken bu güzergahlarda yapılan imar uygulaması çalışması ile 931.084,77 TL para harcanmış, yapılacak harcamanın % 1.62’sine kamulaştırma işlemi tamamlanmıştır.
Maliye Hazinesi, Orman Parsellerine Ait Taşınmazlar İle Devletin Hüküm ve Tasarrufu Altındaki Yerlerde Kamulaştırma Genişliğinin Artırılması
Mera, Yaylak, Kışlak, Orman vb. mülkiyeti Maliye hazinesi, Orman Genel Müdürlüğü adına olan veya tescil harici bırakılmış, devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlerde kamulaştırma genişliği standart belirlenen genişlikten daha geniş tutulmalıdır.
Bunun nedeni ileride bu alanlar satış ve kiralama sonucu özel veya özel hukuk tüzel kişilerinin olduğunda yapılacak yapılaşmalardan uzak tutulmasına veya yolun standartlarının yükseltilmesi halinde de ek bir kamulaştırmaların önüne geçilmesini sağlamaktır.
Kısmi Kamulaştırmaya Tabii Olan Taşınmazlar
Standart kamulaştırma genişliğine göre belirlenen kamulaştırma sınırına göre kamulaştırmadan arta kalan alanlar için kısmi kamulaştırma konusu gündeme gelmektedir. 2942 sayılı kamulaştırma kanunun 12.maddesinin 3.fıkrasında “bir kısmı kamulaştırılan taşınmaz maldan artan kısmı yararlanmaya elverişli bir durumda değil ise, kamulaştırma işlemine karşı idari yargıda dava açılmayan hallerde mal sahibinin en geç kamulaştırma kararının tebliğinden itibaren otuz gün içinde yazılı başvurusu üzerine, bu kısmın da kamulaştırılması zorunludur” denilmektedir. Bu maddeye dayanarak kamulaştırmadan arta kalan kısımlar teknik ve hukuki olarak değerlendirilerek tamamı kamulaştırmaya alınmalıdır. Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından yapılan kamulaştırma planlarında genellikle;
- Arta kalan alanın tarım veya yapı yapmaya uygun olmaması veya elverişsiz olması
- Arta kalan parselin geometrik olarak biçimsiz olması
- Arta kalan alanın parsel derinliğinin 3-5 m veya alanının 100 m2 den küçük olması
- Yol ile arazi kotu arasında fazla yükseklik farkı olması, yarma veya dolguda kalması
- Taşınmazın kamulaştırma sonrası ulaşım imkanının kalmaması
- İmar planında kalan parsellerde parselin bir kısmının kamulaştırılması
gibi durumlarda parselin tamamı kamulaştırma içerisine alınabilir. Eğer parselin kamulaştırmaya giren kısmının parsel derinliği 1-2 m ise veya parselin kamulaştırmasının teknik ve hukuki açıdan gereksiz olduğu tespit edilirse parsel kamulaştırmadan çıkarılabilir.
KGM’ce Kamulaştırılan Taşınmazların Kamulaştırma Sınırına Etkisi
Karayolları Genel Müdürlüğü veya Maliye Hazinesi adına daha önceden yol güzergahı veya güzergaha etki edecek projeler için yapılan kamulaştırma planlarındaki kamulaştırma sınırları yeni kamulaştırma güzergâhı içerisine alınmalıdır.
Bu nedenle sınır geçirme aşamasında mutlaka daha önceki kamulaştırma planları ayrıntıları ile irdelenmeli ve güncel oluşturulan kamulaştırma sınırında eski kamulaştırma sınırları dikkate alınmalıdır. Fakat burada dikkat edilmesi gereken en büyük husus eski planların kamu yararı kararı veya kamulaştırma işlemine başlama kararı alması gerekir.
Farklı İdarelerce Yapılmış Çalışmaların Kamulaştırma Sınırına Etkisi
Farklı kurum veya tüzel kişilerce kamulaştırma güzergâhında yapılan çalışmaların kamulaştırma sınırı geçirme aşamasında dikkate alınması gerekir. Genelde bu çalışmalar maliyeti yüksek ve uygulamanın tamamını veya bir kısmını bozabilecek durumlarda olabilmektedir. Büyük ihtimal ile bu alanlarda da kamulaştırma çalışmaları yapılmış ve Kamulaştırma kanunun 30. maddesine göre bu alanların kamulaştırılması yerine devri gündeme gelmekte ve karşı taraftaki idare bu işleme karşı çıkmaktadır. Bu alanlarda kamulaştırmadan hukuki ve teknik açıdan mümkünse vazgeçilmelidir. Aksi durumda hem yüksek kamulaştırma bedeli , hemde diğer idarenin yaptığı plan , proje ve uygulamayı bozma durumu ile karşı karşıya kalınmaktadır.
Örneğin pilon yerleri, elektrik direkleri vb. şehir içi veya şehirlerarası elektrik dağıtımı için yapılmış tesisler ve yapılar aksi bir durum olmadıkça kamulaştırma sınırları içerisine alınmamalıdır.(Şekil 2.11.) Alınması durumunda ve ileride kamulaştırma nedeni ile yıkılması durumunda bu tesis ve yapıların taşınması, yeniden yapılması ve kamulaştırılma bedelinin ödenmesi gibi birçok faktör KGM’ce yapılmaktadır.
Uyarı:
Bu makale Şaban GÜL tarafından yazılmıştır. Alıntı yapılması, metinlerin kopyalanması, yayınlanması yasaktır. Makaleye ait link kaynak gösterilerek sosyal medya sitelerinde paylaşılabilir.
Bu makale Yüksek lisans tezinde kullanılmıştır. Bu nedenle bu makalenin tamamını ve bir kısmını farklı bir yerde yayımlamadan kaynaklı ortaya çıkabilecek sorumluluk kişiye aittir. Bu durumda hiçbir hukuki sorumluluğumuz yoktur.
Telif Hakkı
Bu kaynaktaki , kaynağı belirtilmeyen tüm bilgi, metin, şekil, çizelge, tablo ve tasarımın telif hakkı Şaban GÜL’e aittir. Şaban GÜL’ün izni olmadan hiçbirşekilde kullanılamaz. Kullananlar hakkında Şaban GÜL tarafından suç duyurusunda bulunulacaktır. Yapan tüm cezai hükümlülüğü peşinen kabul etmiş sayılır.
